امروزه با توجه به اهمیت بهداشت و ظاهر محصولات در زندگی مردم، بسته بندی یکی از اجزاء ضروری هر محصول شناخته میشود. استفاده از بسته بندی در تولید و فروش محصولات به نگهداری، ماندگاری، تساهل نقل و انتقال و حفظ بهداشت مواد مختلف مخصوصا مواد غذایی کمک میکند. با توجه به اهمیت نقش بسته بندی در زندگی بشری، تولیدکنندگان تمامی محصولات اعم از محصولات غذایی، بهداشتی، دارویی، لوازم یدکی، محصولات پتروشیمی، الکترونیکی و… از این علم وهنر بهره می‌گیرند.
مواد غذایی از جمله موادی است که بسته بندی در آن از چند نظر اهمیت دارد. ما تلاش کرده‌ایم در این مقاله به اهمیت بسته بندی مواد غذایی، انواع بسته بندی، نکات مهم در بسته بندی مواد غذایی، انواع مختلف دستگاه‌های بسته بندی مواد غذایی و بسته بندی به روش فیلم استرچ بپردازیم.
اهمیت بسته بندی مواد غذایی
از گذشته‌های دور ما شاهد بسته بندی انواع کالاها بوده‌ایم که این امر مردم را در نگهداری بهتر محصولات از انواع خطرات احتمالی یاری می‌کرد. امروزه نیز با توجه به دغدغه‌ها و مشاغل مردم جامعه مواد غذایی نیز به طور آماده در بازارها عرضه می‌شوند. از آنجا که مصرف مواد غذایی سالم با سلامتی انسان رابطه مستقیم دارد، بسته بندی مواد غذایی نیز باید با دقت کامل انجام شده و همچنین در انتخاب مواد بسته بندی نیز باید دقت شود.
در حال حاضر اکثر مردم با توجه به ظاهر مناسب کالا و نوع بسته بندی آن تصمیم به فروش می‌گیرند. به عبارتی دیگر ظاهر سالم و زیبای محصولات می‌تواند مردم را در خرید محصولات ترغیب کند. به همین علت بسته بندی نقش مهمی در فروش محصولات ایفا میکند.
تاریخچه بسته بندی
کار بسته بندی از صدها سال پیش به وسیله برگ درختان صورت می‌گرفت. به مرور زمان این روش جای خود را به مواد بافتنی و ظروف داد. با توجه به تحقیقات به عمل آمده در این زمینه شیشه و چوب از جمله موادی هستند که از حدود 5000 سال پیش برای بسته بندی انواع کالاها و مواد مورد استفاده قرار گرفتند. اولین فردی که در روش بسته بندی خود از مواد فلزی استفاده کرد پیتر دوراند انگلیسی است که در سال 1823 این کار انجام داد.
پس از چند سال نیز از قوطی‌های سه قطعه‌ای دو اتصالی استفاده شد. همزمان با به کار گیری این روش، کاغذ و مقوا نیز در بسته بندی‌ها مورد استفاده قرار گرفتند و سپس با اختراع پلاستیک از این ماده استفاده شد. استفاده از پلاستیک در بسته بندی بعد از جنگ جهانی دوم به بیشترین مقدار خود رسید. در طول جنگ نیز مردم به تولید پلی اتیلن پرداختند. به طوری که بعد از اتمام جنگ بیشترین ماده‌ای که تولید شده و در بازار عرضه می‌شد، پلی اتیلن بود.
در گذشته دلیل مهم استفاده از بسته بندی حفظ محصولات در نقل و توزیع بود اما امروزه این روش نقش تبلیغاتی برای محصولات داشته و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به عبارتی دیگر بسته بندی از سیاست‌های بازاریابی چه در مورد بسته بندی مواد غذایی و چه در مورد کالاهای دیگر به شمار می‌آید.
انواع مختلف بسته بندی مواد غذایی کدام‌اند؟
از انواع مختلف بسته بندی مواد غذایی میتوان به بسته بندی شیشهای، بسته بندی فلزی، بسته بندی پلاستیکی و بسته بندی پاکتی اشاره کرد. در ادامه هریک از این مدلهای بستهبندی را توضیح میدهیم.
بسته بندی شیشهای مواد غذایی
یک از روشهای قدیمی بسته بندی مواد غذایی، بسته بندی شیشهای است. از مهمترین مزایای این نوع بسته بندی میتوان به خنثی بودن آن از نظر مواد شیمیایی اشاره کرد. مواد در درون این نوع بسته بندی طعم و مزه اصلی خود را به خوبی حفظ کرده و ماندگاری بالایی خواهند داشت. همچینین ظروف شیشهای را در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف میتوان ساخت.
یکی دیگر از مزیت‌های این روش برای بستهبندی مواد غذایی شفافیت جنس شیشه و دیده شدن محصولات داخل آن است. اما برخلاف این نکات مثبت، برخی معایب را نیز برای این روش میتوان برشمرد. از معایب بسته بندی مواد غذایی با بسته های شیشهای موارد زیر را میتوان برشمرد:
- اولین عیب آن حساس بودن جنس و زود شکستن آن است؛ چرا که شیشه در مقابل حرارت و دما حساس است.
- شیشه همچنین وزن زیادی دارد و حمل و نقل را دشوار میکند.
- گاهی ممکن است با شکستن شیشه، خرده‌های آن به داخل مواد غذایی نیز منتقل شود.
بسته بندی کاغذی مواد غذایی
این گروه از دسته بندی محصولات غذایی با توجه به ابعاد، اشکال، تعداد لایه‌هایی که در روند بسته بندی مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین نوع کاغذ، انواع مختلفی دارد. از بستهبندی کاغذی در پاکت داروها، پاکت پول، ساک‌های دستی کاغذی، پاکت کاتالوگ‌ها و بستهبندی مواد غذایی به شکل متعدد استفاده میشود. بسته بندی مواد غذایی با متریالهای کاغذی با توجه به تعداد لایه‌های مصرفی به دو گروه بستههای تک لایه که برای پاکت پول استفاده میشود و بستههای چند لایه مانند پاکت سیمان تقسیم‌بندی می‌شوند.
پاکت سیمان به دلیل اینکه وزن زیادی را متحمل میشود و باید از استحکام بالایی برخوردار باشد، باید از بستههای چند لایه تولید شود. در مورد مواد غذایی نیز استفاده از کاغذ در برخی موارد بسیار مناسب است. چرا که کاغذا واکنشی با مواد غذایی نمیدهد و مشکلات زیست محیطی کمتری نیز در مقایسه با پلاستیک دارد. اما استفاده بیرویه از کاغذا نیز مشکلاتی را برای محیط زیست به وجود میآورد و از این نظر توصیه میشود که به شکل محدود از کاغذ برای بستهبندی مواد غذایی استفاده شود. همچنین امکان بستهبندی مواد خوراکی که حاوی مایعات هستند با مواد کاغذی وجود ندارد.
بسته بندی پلاستیکی مواد غذایی
یکی دیگر از انواع بسته بندی مواد غذایی، بسته بندی پلاستیکی است. از مهمترین خاصیت پلاستیک به قابل بازیافت بودن آن میتوان اشاره کرد. همچنین حمل و نقل بسته های پلاستیکی نیز آسان بوده و فضای کمتری را اشغال میکند. صنایع مختلفی از بسته بندی با مواد پلاستیکی استفاده می کنند. برای مثال، بسته بندی مواد پروتئینی و گوشت، لوازم خودرو، و انواع نوشیدنی ها (دستگاه بسته بندی آب معدنی) با مواد پلاستیکی انجام می شود.
بهتر است بدانید که شیشه نیز قابلیت بازیافت دارد اما انرژی مصرفی در این دو نوع متفاوت است. برای بازیافت شیشه 66 درصد انرژی و برای بازیافت پلاستیک تنها 10 درصد انرژی لازم است و به همین دلیل بسته بندی پلاستیکی بهتر از بسته بندی شیشهای است. مهمترین عیب بسته بندی مواد غذایی با پلاستیک، امکان واکنش برخی از مواد با پلاستیک و همچنین مشکلات زیست محیطی آن است.
بسته بندی فلزی مواد غذایی
بسته بندی فلزی یا به عبارتی دیگر ظروف حلبی یکی دیگر از انواع بسته بندی مواد غذایی به شمار می‌آید. در تولید بستههای فلزی بر حسب استفاده‌ای که دارند، از مواد اولیه مختلف استفاده میشود. اغلب مواد اولیه‌ای که در تولید این دسته استفاده میشود، آلومینیم، قلع، آهن، نیکل، روی و سرب هستند که این مواد در ابتدا به صورت مواد خام بوده و سپس فرایند تلغیظ بر روی آنها انجام شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
استفاده از ظروف فلزی برای بسته بندی مواد غذایی نیز مزایایی دارد که از جمله آن میتوان به استحکام و مقاومت بالای آنها اشاره کرد. همچنین قوطی‌های فلزی در مقابل نور، دما، اکسیژن و آب مقاومت بالایی دارند. مواد داخل بستههای فلزی به زودی فاسد نشده و ماندگاری بالایی خواهد داشت. اما این نوع بسته بندی نیز مانند بسته بندی شیشهای معایبی نیز دارد که مهمترین آن سوراخ شدن قوطی‌های فلزی است که باعث تغییر رنگ مواد هم میشود.
طبقه بندی بسته بندی بر اساس مصرف
بسته بندی را بر اساس زمان و نوع استفاده از آن میتوان به سه دسته طبقه بندی کرد. طبقه نخست به آن دسته از بسته بندی‌ها اشاره دارد که بدون واسطه و در همان لحظه تولید کالا را در خود جای می‌دهد و به نام بسته بندی اولیه معروف است. طبقه دوم یا همان بسته بندی ثانویه نیز به آن دسته از بسته بندی دلالت دارد که در زمان استفاده از یک کالا به کار برده میشود. مانند کیف‌ها یا همان ساک‌های دستی که هنگام بیرون رفتن و یا خرید مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسته بندی ثالثیه نیز دسته دیگری است که در زمان حمل و نقل یک محصول برای محافظت از کالا و شناسایی آن استفاده میشود.
بهترین روش بسته بندی کدام است؟
با توجه ابه اهمیت حفظ بهداشت مواد غذایی در هنگام تولید و توزیع، یکی از بهترین روشهای بستهبندی مواد غذایی، استفاده از فیلمهای استرچ برای پوشش دادن بسته های مواد غذایی است. این فیلمها از نفوذ هرگونه مواد خارجی مانند آب، گرد و خاک و مواد آلوده به درون بستههای مواد غذایی جلوگیری میکنند و در عین حال ظاهر بسته بندی را نیز حفظ میکنند.
بنابراین به راحتی میتوانید از تبلیغات و لوگوهای مورد ظنر بر روی بسته های مواد غذایی استفاده کنید و مشکلی از نظر دیده شدن تبلیغات نخواهید داشت. هچنین قیمت پایین و به صرفه بودن این فیلمهای بستهبندی تغییر قابل توجهی در قیمت محصولاتی که ارائه میشود نخواهد داشت. در تعداد کم فیلمهای استرچ را میتوان به شکل دستی بر روی بسته های غذایی کشید و برای بسته بندی مواد غذایی در تعداد زیاد، از دستگاه بسته بندی فیلم استرچ استفاده میشود.
مزیت بسته بندی مواد غذایی
همانطور که قبلا اشاره شد علت اصلی بسته بندی محصولات به ویژه مواد غذایی جلوگیری از فاسد شدن مواد، حفظ تازگی و ظاهر مواد است. اما بهتر است به این مسئله نیز اشاره شود که بسته بندی صرفا برای محافظت از کالا نیست بلکه علل دیگری نیز دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
- بهره بردن از بسته بندی جذاب برای پیشی گرفتن در بازار رقابتی
- فروش راحت محصول با طراحی‌های متنوع
- شناساندن برند و معروف کردن آن توسط بسته بندی خاص محصول
- جذب مشتری و وفادار کردن آنها نسبت به یک برند خاص
اصول و نکات مهم در بسته بندی
همانطور که قبلا هم اشاره شد یکی از اصلی‌ترین و مهمترین مزیت بسته بندی، محافظت محصول از انواع خطرات احتمالی مانند ضربه، رطوبت، فاسد شدن، گرما، حفظ ظاهر محصول و… است. برای انجام این کار باید با اصول و قواعد مهم بسته بندی آشنا باشیم. یکی دیگر از دلایلی که اهمیت یادگیری بسته بندی را تشدید میکند، بازاریابی درست و اصولی انواع مختلف کالاها و محصولات است.
به همین دلیل امروزه برخلاف گذشته شاهد بسته بندی‌های خلاق با طرح‌ها و جنس‌های مختلف هستیم. طراحی بسته بندی یکی از امور مهمی است که باید در مراحل تولید در نظر گرفته شود. کارخانجات و شرکت‌های تولیدی مختلف برای موفقیت در بازارهای رقابتی سعی در یادگیری نکات ظریف و اصولی بسته بندی دارند. با این روش میتوان مشتریان زیادی را به خود جذب کرد.
متریال ساخت در روند بسته بندی
در هنگام بسته بندی مواد به خصوص مواد غذایی باید به نوع محصول و جنس مواد بسته بندی دقت کرد. متریالی که در بسته بندی از آن استفاده میشود باید قبلا مورد بررسی قرار گرفته باشد. مثلا اگر محصولی که مورد بسته بندی قرار خواهد گرفت، خوراکی‌های تر هستند از مواد قلع نباید در مراحل تولید استفاده کرد. چرا که ورقه‌های حلبی نوعی سم در خود دارند که سبب فاسد شدن مواد غذایی شده و در نتیجه برای سلامتی انسان و همچنین اقتصاد زیان‌آور است.
با توجه به این نکات مهم متوجه این موضوع می‌شویم که بخش بزرگی از منبع درآمد کارخانه‌ها و تولیدکنندگان به نوع بسته بندی محصولاتشان بستگی دارد و از این طریق می‌توانند مشتریان زیادی را به خود جذب کنند و یا برعکس. با نداشتن تخصص و اطلاعات کافی در این زمینه راه را برای رقبای بازاری خود باز کنند.